Foto: Japan National Tourism Organization
Nowy Rok zajmuje pierwsze miejsce w kanonie świąt japońskich. Japoński Nowy Rok, w odróżnieniu od popularnych w Polsce hucznych zabaw sylwestrowych, jest świętem rodzinnym, Jest to czas, który Japończycy spędzają z rodziną i swoimi najbliższymi. Jest okresem zadumy i wyciszenia. Jego atmosfera bliższa jest polskim świętom Bożego Narodzenia.
Każdy nowy rok traktowany jest jako odrodzenie, nowy start – dlatego też wszystko należy zakończyć przed upływem starego roku i odpowiednio przygotować się na nadchodzące „przebudzenie”.
Pod koniec roku organizowane są przyjęcia „Bonenkai”. Są to składkowe przyjęcia koleżeńskie z okazji kończącego się starego roku, organizowane w grudniu. Zwyczaj ten panuje głównie wśród pracowników firm lub osób związanych wspólnymi interesami. Mają one za zadanie wymazanie wszystkich nieprzyjemnych wspomnień, związanych z mijającym rokiem i wejście w nowy rok z pogodnym nastawieniem, świeżą głową i „czystym sumieniem”.
Na kilka dni przed końcem roku odbywa się gruntowne sprzątanie całego domu. W domach i przed nimi pojawiają się ozdoby noworoczne – kadomatsu wykonane z gałęzi sosny i pni bambusa, sznurów z trawy i innych dodatków, w zależności od regionu i fantazji twórcy. Elementy kadomatsu są symboliczne i tak np. pnie bambusa są zwykle 3 – ucięte charakterystycznie pod skosem, każdy innej wysokości. Oznaczają niebiosa, ludzkość i ziemię – odpowiednio od najwyższego do najniższego. Bambus jest też w Japonii symbolem siły, wytrwałości i wytrzymałości. Gałęzie sosny symbolizują nieśmiertelność – sosna jest bowiem zielona przez cały rok. Często elementem kadomatsu są także gałęzie śliwy lub inne kwiaty – symbol nadchodzącej wiosny. Ozdoby kadomatsu ustawiane są po obu stronach wejścia do domu, co chronić ma domostwo przed wtargnięciem zła i nieczystości. Charakterystyczną dekoracją jest też shime-nawa, czyli wisząca kompozycja ze słomy ryżowej i poskręcanego w zygzakowaty wzór papieru.
Japońskie ozdoby noworoczne – kadomatsu oraz shime-nawa (foto: wikipedia).
Przygotowywane są specjalne noworoczne potrawy – „Osechi-ryori”. Każde danie niesie ukryte w sobie życzenie – szczęścia, płodności, dobrych zbiorów, długiego życia itp.
Osechi ryori – specjalne noworoczne potrawy (foto: http://www.ajinomoto.com/traditions/winter_02.html).
Tradycyjnie wszystkie potrawy przygotowywane były w domach – obecnie coraz częściej Japończycy kupują gotowe dania w supermarketach.
Podobnie jak w Polsce, również w Japonii wysyła się kartki noworoczne zwane nengajō. Nie różnią się niczym od naszych, tyle, że motywem przewodnich takich kartek jest zodiakalne zwierzę, które będzie opiekowało się nadchodzącym rokiem. Mają one specjalny stempel doręczenia 1. stycznia. Kartki wysyła się nie tylko do rodziny i znajomych, lecz także do wszystkich osób, wobec których czuje się zobowiązanie. Bywa, że jeden Japończyk wysyła i otrzymuje kilkadziesiąt, a czasem nawet kilkaset kartek.
Japońskie kartki noworoczne (foto: wikipedia).
W ostatnich latach bardzo popularne jest, szczególnie wśród młodych, wysyłanie życzeń noworocznych drogą internetową.
Nowy Rok w Japonii to jednak nie tylko hołdowanie starym zwyczajom. Nieco nowszą, choć ugruntowaną już tradycją jest festiwal piosenki Kōhaku Uta Gassen, w którym występują cieszący się aktualnie największą popularnością artyści. Odbywa się zawsze 31 grudnia.
31 grudnia w wigilię Nowego Roku rodzina gromadzi się przy wspólnym stole jedząc tradycyjne potrawy, z których najbardziej znany jest toshikoshi soba – makaron gryczany symbolizujący przejście od starego roku do nowego.
Toshikoshi soba – makaron gryczany symbolizujący przejście od starego roku do nowego (foto: Tess).
O północy rozbrzmiewają dzwony w świątyniach, odmierzając 108 uderzeń, tyle bowiem według tradycji buddyjskiej jest pokus czyhających na człowieka. Dźwięk dzwonu ma za zadanie je odegnać. 107 uderzenie zamyka wszystkie przygotowania do Nowego Roku, a wraz ze 108 uderzeniem zaczyna się Nowy Rok.
Joya-no kane – rytuał 108 uderzeń w dzwon (foto: NetGlimse).
Jeszcze tej samej nocy lub w najbliższych dniach Japończycy tłumnie odwiedzają lokalne świątynie i chramy, aby zanieść prośby o opiekę nad domem i rodziną, pomyślny rok i zdrowie. Rytuał ten nosi nazwę hatsumōde. Największe świątynie, takie jak Meiji Jingu, Kawasaki Daishi czy Naritasan Shinshoji odwiedza kilka milionów ludzi.
Hatsumōde – noworoczna wizyta w świątyni z modlitwą o pomyślność w nadchodzącym roku (foto: wikipedia).
Oprócz modlitwy w świątyniach można obejrzeć rytualne tańce, napić się sake i za drobną opłatą nabyć przepowiednię, z której dowiemy się co nas czeka w rozpoczynającym się roku.
Wielu Japończyków rozpoczyna pierwszy dzień nowego roku od hatsu-hindoe czyli od oglądania wschodu słońca. Śniadanie składa się ze specjalnej zupy z ciastkami ryżowymi zwanej omochi. Innymi tradycyjnymi potrawami są też ikry śledzia, słodka czarna fasola sojowa, a także rybna rolada kamaboko. Ponadto należy wypić w tym dniu szczególny rodzaj sake, który gwarantuje długowieczność.
Tradycyjnie w pierwszy dzień roku wręcza się dzieciom podarki, czyli o-toshidama. Są to zwykle pieniądze włożone w koperty. Zwyczaj ten zobowiązuje do dawania prezentów nie tylko własnym dzieciom, ale także tym pochodzącym z zaprzyjaźnionych rodzin.
O-toshidama – noworoczne podarki dla dzieci w Japonii (foto: wikipedia).
Pierwsze trzy dni nowego roku, zwane sanganichi, to czas odpoczynku. W Japonii są one wolne od pracy, większość sklepów także pozostaje zamknięta. Wolny czas wykorzystuje się, aby odwiedzić rodzinę i przyjaciół. W niektórych domach pielęgnuje się także tradycję przeróżnych zabaw takich jak gra w japońskiego badmintona – hanetsuki lub puszczanie latawców.
Początek roku to także doskonała okazja do układania planów na nadchodzące miesiące. Podobnie jak w Polsce, również w Japonii popularne są postanowienia noworoczne.
Niezwykle ważne są też „pierwsze” czynności w nowym roku. Pierwszy sen (hatsuyume) jest wróżbą na kolejne 12 miesięcy, uroczyście wykonuje się też pierwszą kaligrafię kakizome.
Kakizome – pierwsza kaligrafia wykonana w Nowym Roku, tradycyjnie 2 stycznia (foto: http://www.ajinomoto.com/traditions/winter_09.html).
Festiwale i rytuały związane tematycznie z Nowym Rokiem trwają do początku lutego. 7 stycznia to dzień spożywania nana-kusa-gayu – kleiku na 7 ziołach, który ma chronić przed 7 rodzajami chorób. Po tym terminie można usunąć kadomatsu. Kagaimochi to podwójny placek ryżowy ozdobiony noworocznymi symbolami. Jest zjadany 11 stycznia. Jest wtedy tak zeschnięty i twardy, że trzeba go rozbijać młotkiem. Tradycja zabrania go kroić, ponieważ jest to równoznaczne ze zniszczeniem swoich szans na szczęście. Placek spożywa się wraz z zupą, a ceremonia ta nazywa się kagamibiraki.
Rodzinne obchody świąteczne kończą się z dniem 14 stycznia. W ogniskach palone są wtedy ozdoby, ludzie bawią się przy muzyce, śpiewie i jedzeniu. Ten dzień uważany jest także za najlepszy czas do zawierania umów przedmałżeńskich.
Obecnie, wiele z zwyczajów zaczyna zanikać, gdyż Japończycy coraz częściej decydują się na wyjazdy zagraniczne w tym okresie czasu.
Opracowała: dr Wacława Wojtala
Źródło:
Biuletyn Informacyjny Ambasady Japonii w Polsce, czerwiec 2011, Święta i festiwale Japonii;
Nowy Rok w Japonii – (O)Shogatsu, www.japonia.org.pl